Badania

Najważniejsze informacje o zadaniu Historia i dziedzictwo mniejszości niemieckiej – działalność badawcza w roku 2021

Zadanie Historia i dziedzictwo mniejszości niemieckiej – działalność badawcza finansowane jest ze środków budżetu państwa w kwocie 80.000 zł, stanowiącej całkowitą wartość zadania.
Dotacja Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji przeznaczona jest na działalność zmierzającą do ochrony, zachowania i rozwoju tożsamości kulturowej mniejszości niemieckiej.

Cel ten  realizowany jest poprzez inicjowanie i koordynację badań dotyczących tej mniejszości, jej historii i dziedzictwa kulturowego oraz podejmowanie działań na rzecz archiwalnego zabezpieczenia dokumentów i materiałów źródłowych dotyczących Niemców żyjących w Polsce.

Geneza

W 2011 roku przedstawiciele rządów Polski i Niemiec oraz reprezentanci organizacji mniejszości niemieckiej w Polsce i Polaków w Niemczech podsumowali stan realizacji zapisów traktatu polsko-niemieckiego z 17 czerwca 1991 roku. Obrady zakończyły się podpisaniem Wspólnego Oświadczenia Okrągłego Stołu, w którym wśród wielu innych postanowień znalazło się także zobowiązanie do „utworzenia (…) komórki, która działając na bazie naukowej podejmie i będzie koordynowała badania dotyczące mniejszości niemieckiej, jej historii i dziedzictwa kulturowego”.

Pierwszą instytucją, która podjęła się wcielenia tej idei w życie był Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej. Realizacja zadania zatytułowanego Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej rozpoczęła się 1 marca 2015 roku. Wsparcie merytoryczne od początku zapewniała Rada Naukowa złożona z zajmujących się tą problematyką przedstawicieli świata nauki i liderów mniejszości niemieckiej.

Chociaż już w czerwcu 2016 roku pięć organizacji powołało związek stowarzyszeń o nazwie tożsamej z tytułem projektu, to droga do podjęcia samodzielnej działalności była jeszcze daleka. W tej sytuacji w kolejnych latach, aż do końca roku 2020, wcielanie w życie idei zgłoszonej przy Okrągłym Stole kontynuowane było w DWPN.

Od 1 stycznia 2021 roku zadanie wspierane – tak jak w latach poprzednich – przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji przejęło samodzielne już Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej.

Debata w Opolu

9 grudnia 2021 roku w Opolu odbyła się debata zatytułowana Za głosem serca czy za chlebem? Migracje z Górnego Śląska do Niemiec w latach 1956-1989. O przyczynach, przebiegu i skutkach zjawiska, które nieodwracalnie zmieniło społeczności górnośląskich miast i wsi, dyskutowali naukowcy zajmujący się różnymi aspektami tej problematyki:

– dr Justyna Kijonka, socjolog z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach,

– dr Bernard Linek, historyk z Instytutu Śląskiego w Opolu,

– dr Bogusław Tracz, historyk z Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach.

Debatę moderowała Weronika Wiese z Uniwersytetu Opolskiego.

Wywiady z założycielami organizacji mniejszościowych

Podobnie jak w latach wcześniejszych do obowiązków koordynatora projektu należało przeprowadzenie wywiadów z osobami, które na przełomie lat 80. i 90. minionego stulecia uczestniczyły w tworzeniu lub – w przypadku Dolnego Śląska – reaktywowaniu organizacji skupiających członków mniejszości niemieckiej w Polsce. Zasób relacji świadków czasu gromadzonych w Archiwum CBMN rozszerzony został o kolejnych sześć wywiadów przeprowadzonych w trzech województwach:

województwo śląskie
Gliwice

województwo opolskie
Złotniki (pow. opolski)
Jemielnica (pow. strzelecki)
Kózki (pow. kędzierzyński)

województwo dolnośląskie
Wałbrzych
Wrocław

Wywiady poddane zostały transkrypcji i są udostępniane na cele badań naukowych

Artykuły i opracowania naukowe

W projekcie przewidziano zamówienie trzech artykułów lub opracowań o charakterze naukowym.

Prof. Krzysztof Woźniak przygotował tekst poświęcony sytuacji mniejszości niemieckiej w Łodzi i na Ziemi Łódzkiej w okresie po przełomie ustrojowym:

Krzysztof Woźniak: Odrodzenie mniejszości niemieckiej w Łodzi po 1990 roku

Natomiast dr Zbigniew Bereszyński przygotował dwa opracowania, w których analizował materiały źródłowe dotyczące kilkudziesięciu postaci ze środowiska mniejszości niemieckiej, zgromadzone w zasobach Instytutu Pamięci Narodowej. Ze względu na wrażliwy charakter informacji, będą one udostępniane jedynie naukowcom prowadzącym badania w tych obszarach.

Słownik biograficzny

W roku 2021 kontynuowane były prace przy tworzeniu słownika biograficznego mniejszości niemieckiej w Polsce. W latach poprzednich powstało 48 biogramów działaczy z niemal wszystkich regionów, w których żyją dziś Niemcy. Zbiór ten poszerzony został w roku 2021 o kolejne 24 postacie z czterech województw. Większość z nich stanowią samorządowcy, którzy reprezentowali, a w niektórych przypadkach nadal reprezentują mniejszość we władzach gmin, powiatów, a także na szczeblu wojewódzkim. Wszystkie opracowania poddane zostały recenzji naukowej.

Publikacja

W ramach realizacji zadania Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej wydało kolejną publikację o charakterze źródłowym. Redaktorem tomu jest dr Sebastian Rosenbaum, który wybrał i przeanalizował wystąpienia przedstawicieli partii mniejszości niemieckiej w Sejmie Śląskim w latach 1922-1929. Publikacja „To przecież nasz kraj rodzinny” to pierwsze tego typu opracowanie. Jest ona dostępna (nieodpłatnie) w biurze Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej. Wszystkich zainteresowanych losami i polityczną aktywnością Niemców w Polsce w okresie przedwojennym zachęcamy do lektury.

Kontakt

Projekt: Historia i dziedzictwo mniejszości niemieckiej – działalność badawcza

realizowany przez Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej
Koordynator projektu: Ryszard Janiak /od stycznia 2022/
tel.: 532 153 005, e-mail: ryszard.janiak@fzentrum.pl