Najważniejsze informacje o zadaniu
Historia i dziedzictwo mniejszości niemieckiej
– działalność badawcza w roku 2022
Zadanie Historia i dziedzictwo mniejszości niemieckiej – działalność badawcza finansowane jest ze środków budżetu państwa w kwocie 90.000 zł, stanowiącej całkowitą wartość zadania.
Dotacja Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji przeznaczona jest na działalność zmierzającą do ochrony, zachowania i rozwoju tożsamości kulturowej mniejszości niemieckiej.
Cel ten realizowany jest poprzez inicjowanie i koordynację badań dotyczących tej mniejszości, jej historii i dziedzictwa kulturowego oraz podejmowanie działań na rzecz archiwalnego zabezpieczenia dokumentów i materiałów źródłowych dotyczących Niemców żyjących w Polsce.
Geneza
W 2011 roku przedstawiciele rządów Polski i Niemiec oraz reprezentanci organizacji mniejszości niemieckiej w Polsce i Polaków w Niemczech podsumowali stan realizacji zapisów traktatu polsko-niemieckiego z 17 czerwca 1991 roku. Obrady zakończyły się podpisaniem Wspólnego Oświadczenia Okrągłego Stołu, w którym wśród wielu innych postanowień znalazło się także zobowiązanie do „utworzenia (…) komórki, która działając na bazie naukowej podejmie i będzie koordynowała badania dotyczące mniejszości niemieckiej, jej historii i dziedzictwa kulturowego”.
Pierwszą instytucją, która podjęła się wcielenia tej idei w życie był Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej. Realizacja zadania zatytułowanego Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej rozpoczęła się 1 marca 2015 roku. Wsparcie merytoryczne od początku zapewniała Rada Naukowa złożona z zajmujących się tą problematyką przedstawicieli świata nauki i liderów mniejszości niemieckiej.
Chociaż już w czerwcu 2016 roku pięć organizacji powołało związek stowarzyszeń o nazwie tożsamej z tytułem projektu, to droga do podjęcia samodzielnej działalności była jeszcze daleka. W tej sytuacji w kolejnych latach, aż do końca roku 2020, wcielanie w życie idei zgłoszonej przy Okrągłym Stole kontynuowane było w DWPN.
Od początku roku 2021 zadanie przejęło samodzielne już Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej. Dzięki wsparciu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji projekt mógł być realizowany także w roku 2022.
Debata w Słupsku
8 czerwca 2022 roku w Słupsku odbyła się debata zatytułowana Pomorze bez Pomorzan? Punktem wyjścia do dyskusji był film dokumentalny pt. Było sobie Pomorze autorstwa Michała Majerskiego. O pomorskim dziedzictwie, odpowiedzialności za jego zachowanie oraz roli nielicznej w tym regionie mniejszości niemieckiej rozmawiali autor filmu i naukowcy zajmujący się różnymi aspektami tej problematyki:
– prof. dr hab. Roman Drozd, historyk z Akademii Pomorskiej w Słupsku,
– prof. dr hab. Daniel Kalinowski, filolog z Akademii Pomorskiej w Słupsku,
– dr Magdalena Sacha, kulturoznawca z Uniwersytetu Gdańskiego w Gdańsku.
Debatę moderowała dr Magdalena Lemańczyk z Instytutu Studiów Politycznych PAN
w Warszawie.
Wywiady ze świadkami czasu
Podobnie jak w latach wcześniejszych do obowiązków koordynatora projektu należało przeprowadzenie wywiadów ze świadkami czasu wywodzącymi się ze środowiska mniejszości niemieckiej. Zasób relacji świadków czasu gromadzonych w Archiwum CBMN rozszerzony został o kolejnych piętnaście wywiadów przeprowadzonych w pięciu województwach, w dwunastu miejscowościach:
województwo dolnośląskie
Naratów
Wroniniec
województwo łódzkie
Łódź
Pabianice (2 wywiady)
województwo opolskie
Kórnica (2 wywiady)
Biała
Ładza
Zdzieszowice
województwo śląskie
Bytom-Miechowice
Zabrze
województwo zachodniopomorskie
Płoty
Świdwin (2 wywiady)
Wywiady poddane zostały transkrypcji i są dostępne dla badaczy.
Artykuły i opracowania naukowe
W projekcie przewidziano zamówienie sześciu artykułów lub opracowań o charakterze naukowym. W roku 2022 przygotowano cztery artykuły naukowe oraz dwa opracowania.
Dr Irena Kurasz: Działalność organizacyjna Niemców na Dolnym Śląsku w latach 1956 – 1989
Dr Paweł Popieliński: Wpływ mniejszości niemieckiej na środowisko większościowe
Dr Tomasz Słupik: Mniejszość niemiecka w województwie katowickim i śląskim po 1989 roku
Natomiast dr Zbigniew Bereszyński przygotował dwa opracowania, w których analizował materiały źródłowe dotyczące kolejnych postaci ze środowiska mniejszości niemieckiej, zgromadzone w zasobach Instytutu Pamięci Narodowej. Ze względu na wrażliwy charakter informacji, będą one udostępniane jedynie naukowcom prowadzącym badania w tych obszarach.
Słownik biograficzny
W roku 2022 kontynuowane były prace przy tworzeniu słownika biograficznego mniejszości niemieckiej w Polsce. W latach poprzednich powstały 72 biogramy działaczy z niemal wszystkich regionów, w których żyją dziś Niemcy. Zbiór ten poszerzony został w roku 2022 o kolejne 12 postaci, które opisał Krzysztof Ogiolda. Koordynator projektu przygotował materiały dla następnych 12 jednostek. Bohaterowie nowych opracowań to osoby aktywne w różnych dziedzinach – kulturze, polityce, oświacie. Wszystkie opracowania poddane zostały recenzji naukowej.
Publikacja
W ramach realizacji zadania Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej wydało kolejną publikację o charakterze źródłowym. W poprzednim roku w ramach tego samego zadania powstała pozycja pt.: „To przecież nasz kraj rodzinny”. W roku 2022 powstała kolejna część pt.: „Walczymy o nasze prawa, a nie o mandaty”. Redaktorem drugiego tomu jest dr Sebastian Rosenbaum, który wybrał i przeanalizował wystąpienia przedstawicieli partii mniejszości niemieckiej w Sejmie Śląskim w latach 1930-1935. Jest ona dostępna (nieodpłatnie) w biurze Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej. Wszystkich zainteresowanych losami i polityczną aktywnością Niemców w Polsce w okresie przedwojennym zachęcamy do lektury.
Kontakt
Projekt: Historia i dziedzictwo mniejszości niemieckiej – działalność badawcza
realizowany przez Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej
Koordynator projektu: Ryszard Janiak /od stycznia 2022/
tel.: 532 153 005, e-mail: ryszard.janiak@fzentrum.pl