Podmiot realizujący: Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk w Warszawie
Planowany okres realizacji: 2020-2022
Kierownik: prof. dr hab. Piotr Madajczyk
Zespół:
prof. Piotr Madajczyk
dr Magdalena Lemańczyk
dr Paweł Popieliński
O projekcie: Celem badawczym projektu jest określenie wpływu pamięci o obozach na mniejszość niemiecką i społeczności pogranicza polsko-niemieckiego jako całości. Zarówno obozy – jak i w szerszym ujęciu – mechanizmy represji, miały zostać w pierwszych latach powojennych wyparte z pamięci zbiorowej Polaków. Dotyczyło to zarówno przestrzeni publicznej, edukacji, mediów, jak i przekazu indywidualnego. W praktyce zadanie to okazało się trudne do przeprowadzenia z uwagi na silny przekaz wewnątrzrodzinny oraz – w dużej mierze niekontrolowany – napływ informacji z Niemiec Zachodnich. Zasadnicza zmiana nastąpiła dopiero po roku 1989, gdy zniesiono cenzurę oraz uchylono kary grożące za wypowiedzi o obozach powojennych.
Problematyka związana ze znaczeniem represji oraz ich wpływem na kształtowanie się pamięci zbiorowej, zasadniczo nie była do tej pory analizowana przez nauki społeczne. Poruszenie tej kwestii pozostawało przez długi czas jedynie w sferze ogólnych sformułowań. Po roku 1989 podkreślano wprawdzie długotrwałe znaczenie doświadczenia obozów i pamięci o nich, nie podejmowano jednak próby ich szczegółowego zbadania.
We wstępnej fazie podjętych eksploracji określony został zakres problematyki, stan badań oraz zasoby dokumentacji archiwalnej (artykuły prasowe, zbiory prywatne). Oprócz tego sformułowano szczegółowy plan interdyscyplinarnych poszukiwań historycznych, politologicznych i socjologicznych. Socjologiczna część projektu ma charakter jakościowy, uwzględniający zróżnicowane metody i techniki badań charakterystycznych dla tej dyscypliny nauki.
Badania przypadające na kolejne etapy projektu prowadzone są na kilku płaszczyznach i w oparciu o odmienne rodzaje źródeł. Po pierwsze chodzi o socjologiczną analizę pamięci o obozach, po drugie analizę potencjalnych zagrożeń wynikających z pamięci o obozach w polityce władz komunistycznych. W dalszej kolejności przeprowadzono analizę wykorzystania pamięci o obozach po roku 1989, ogniskującą się wokół aspektów pragmatycznych, przede wszystkim kwestii społecznej i politycznej mobilizacji poparcia. We wszystkich wymienionych przypadkach istotne pozostaje uwzględnienie niemieckiej perspektywy postrzegania pamięci o obozach.
Opis archiwalny:
Pamięć o obozach dla ludności niemieckiej w powojennej Polsce (PRL i III RP)